تهیه گزارش وضعیت محیط زیست کشور بعد از یک دهه وقفه

معاون آموزش و پژوهش سازمان محیط زیست از تهیه گزارش وضعیت محیط زیست کشور بعد از یک دهه خبر داد و گفت: تا دو ماه آینده گزارش وضعیت محیط زیست به دو زبان فارسی و انگلیسی تهیه و در اختیار همه دستگاه‌های اجرایی، نمایندگان مجلس و حتی دانشجویان دانشگاه‌های محیط زیست قرار می‌گیرد.

مهناز مظاهری با اشاره به اینکه گزارش وضعیت محیط زیست یا SOE در اکثر کشورها به صورت دوسالانه تهیه و چاپ می‌شود،‌ گفت:‌

در ایران اولین گزارش وضعیت محیط زیست در سال ۱۳۸۳ و دومین آن در سال ۱۳۸۴ تهیه شد. این امر در حدود یک دهه قبل در دوره اول ریاست خانم ابتکار در سازمان حفاظت محیط زیست اتفاق افتاد. سپس در هشت سال دولت نهم و دهم گزارش‌های پراکنده‌ای تهیه شد ولی انتشار نیافت. اما با آغاز دولت یازدهم تدوین گزارش وضعیت محیط زیست آغاز شد و در آینده نزدیک به چاپ می رسد.

وی با تاکید بر اینکه چارچوب گزارش‌دهی جامع وضعیت محیط زیستی یک فرایند ارزیابی زیست محیطی است، اظهارکرد: اطلاعات زیست محیطی در قالب یک مدل مفهومی با عنوان DPSIRO گردآوری و تحلیل شده است. این مدل را می‌توان تعمیمی از مدل DPSIR دانست که با هدف ترسیم چشم‌اندازهای آینده پیشنهاد شده است. در این مدل علاوه بر اینکه وضعیت محیط زیست، روند آن و عوامل مستقیم و غیرمستقیم، فشار بر محیط زیست به همراه اثرات و پیامدهای وضعیت موجود محیط زیست بر انسان و محیط طبیعی مورد بررسی قرار می گیرد، در کنار آن پاسخ‌های ملی و محلی برای چگونگی برخورد با معضلات زیست محیطی و چشم‌اندازهای زیست محیطی نیز مورد توجه قرار می گیرد.

مظاهری با بیان اینکه در این پروژه‌ تحقیقاتی و پژوهشی به سه پرسش اساسی در زمینه اینکه بر سر محیط زیست چه آمده است و چرا و چگونه این اتفاق افتاده و پیامدها و عوارض ناشی از این اتفاق چه بوده، ‌پرداخته شده است، گفت: بعد از پاسخ به سوالات اساسی، این مسأله که چطور می‌توان بر مشکلات زیست محیطی فائق آمد، نیز مطرح می‌شود.

معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در بحث گزارش وضعیت محیط زیست کشور طی یک پروژه از دانشگاه‌های مختلف کشور از جمله دانشگاه تهران،‌ شهید بهشتی،‌ محیط زیست و برخی بخش‌های خصوصی استعلام کرده‌ایم و در پایان دکتر ذکایی در دانشگاه بهشتی مسئولیت ارائه این گزارش را برعهده گرفتند؛ ایشان از فروردین سال ۹۳ قرارداد پژوهشی این بحث را با سازمان حفاظت محیط زیست امضاء کرده است.

وی در ادامه به مولفه‌های منتخب در گزارش وضعیت محیط زیست اشاره کرد و گفت: مولفه‌های این گزارش عبارت از اتمسفر، هوا، زمین، خاک، آب، تنوع زیستی و زیستگاه انسانی است که از سه بخش اصلی نمای ایران، منابع و مدیریت زیست محیطی و اقتصاد محیط زیست و معضلات اصلی زیست محیطی کشور تشکیل می‌شود.

افزایش ۱۴ درصدی جمعیت کشور طی دهه اخیر

مظاهری در ادامه به ارائه بخشی از گزارش وضعیت محیط زیست پرداخت و گفت:‌ طی دوره ۱۰ ساله از سال‌های ۸۳ تا ۹۲ بیش از ۱۴ درصد افزایش جمعیت داشته‌ایم که در بحث گسترش شهرنشینی و عدم برنامه‌ریزی اصولی در توزیع مناسب جمعیت اتفاق افتاده است. این امر بدین دلیل است که اصول آمایش سرزمینی جدی گرفته نشده و وضعیت کشور در این زمینه ساماندهی نشده است.

وی با بیان اینکه در حوزه سواد و آموزش طی سالهای ۸۰ تا ۹۱ ایران شاهد رشد جهشی در تولید علم بوده است، گفت: شاخص‌های مربوط به رشد علم زمانی جهش خواهد داشت که باعث ارتقای سطح زندگی شود؛ جهش علمی فقط مقاله نیست بلکه باید به میزان تاثیرگذاری مقالات در محیط زیست، اقتصاد و فرهنگ کشور نیز توجه کرد.

توقف فعالیت سمن‌های محیط زیستی در سال ۸۸

وی با اشاره به تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد زیست محیطی طی سالهای ۷۶ تا ۹۹ گفت: در این گزارش در مورد تعداد سمن‌های محیط زیستی آمده است که در سال ۸۱ روند افزایش تعداد سمن‌ها را داشته‌ایم. در سال ۸۴ با تعداد ۶۳۰ سمن با بیشترین تعداد تشکل‌های مردم‌نهاد مواجه بوده‌ایم. تعداد سمن‌ها در سال‌های ۸۵ تا ۸۷ کاهش یافته است،‌ بطوریکه تعداد سمن‌هادرسال ۸۵ (۴۸۴)، سال ۸۶ (۲۹۵ ) و درسال ۸۸ به (۳۳۰) سمن رسید.

معاون آموزش و پژوهش سازمان محیط زیست با اشاره به اینکه در سال ۸۸ سمن محیط زیست نداشتیم، اظهارکرد: در سال‌های ۸۹ تا ۹۲ تعداد سمن ‌های محیط زیستی بین ۴۳۱ تا ۴۴۳ بوده است. بیشترین تعداد در سال ۸۴ بوده و بعد از آن روند کاهشی یافته است. در حال حاضر نیز ۷۵۰ سمن زیست محیطی در کشور وجود دارد که سازمان حفاظت محیط زیست باید به عنوان تسهیل‌گر این سمن‌ها عمل و آن‌ها را جهت‌دهی کند.

وی با بیان اینکه طی سالهای ۸۴ تا ۹۲ با کاهش ۳۰ درصدی تشکل‌های مردم‌نهاد مواجه بوده‌ایم، گفت:‌ این مسأله بیانگر کمرنگ‌تر شدن حضور تشکل‌ها و جریان‌های اجتماعی و سهم کم مشارکت‌های جمعی در رفع یا کاهش مشکلات و تهدیدات زیست محیطی است؛ از ابتدای سال ۹۲ این حضور مجددا پررنگ شده و در کنار افزایش نرخ با سوادی زنان و افزایش دانشجویان رشته‌های محیط زیست، زمینه مناسب برای آگاهی‌بخشی و مشارکت‌های مردمی در بهبود کیفیت محیط زیست فراهم شده است.

افزایش سرانه مصرف انرژی در ایران

وی در ادامه با اشاره به سرانه مصرف انژری در کشور طی سالهای ۸۳ تا ۸۸ گفت: مصرف انرژی در این سال‌ها روند افزایشی داشته و در سال‌های ۸۹ و ۹۰ با نرخ اندکی این روند کاهش یافته اما سرانه مصرف در طول این مدت در ایران بیش از مصرف جهانی بوده است و حتی نسبت مصرف در ایران در مقایسه با کشورهای خاورمیانه و کشورهای با درآمدهای متوسط نیز بالاتر بوده است.

سقوط ایران در زمینه بهره‌وری انرژی

مظاهری در ادامه در مورد بهره‌وری انرژی در ایران طی سال‌های ۶۹ تا ۹۰ افزود: بهره‌وری انرژی در طول این دو دهه کاهش یافته و ۷٫۱ کیلوگرم معادل نفت خام در سال ۶۹ به ۵٫۷ کیلوگرم معادل نفت خام در سال ۹۰ سقوط کرده است. در سال ۹۰ شاخص بهره‌وری سقوط زیادی داشته و نسبت به متوسط جهانی و کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا و کشورهای دارای درآمدهای متوسط و پایین در وضعیت نامناسبی قرار داشته است. این شاخص در سال ۹۰ با رقم ۷٫۵ نسبت به متوسط جهانی و کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا وضعیت کاهشی داشته است.

وی با بیان اینکه سهم انژری‌های تجدیدپذیر طی سال‌های ۸۳ تا ۹۲ نسبت به کل انرژی مصرفی کشور ثابت و در حد ۷۱ صدم درصد بوده است، گفت: هرچند میزان مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر در سال ۸۵ به بالاترین میزان خود رسیده و به عدد ۱٫۱ درصد از کل مصرف اولیه انرژی دست یافته اما سیاست‌های سال‌های بعد منجر به افت مجدد این شاخص در کشور شده است. بنابراین با توجه به پتانسیل بالای کشور در این زمینه باید برنامه‌ریزی مدون و مدیریت اصولی به منظور افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد شود.

ایران یک و نیم برابر از ظرفیت کره زمین استفاده می‌کند

معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه از نظر ظرفیت زیستی، کره زمین ظرفیت مشخصی برای بهره‌برداری دارد و درطول یک سال باید به اندازه ظرفیت آن استفاده کرد، گفت:‌ در حال حاضر در دنیا یک و نیم برابر از ظرفیت کره زمین استفاده می‌شود. ایران نیز به اندازه یک و نیم کره استفاده کرده است. باید بگوییم اگرچه وضعیت ما در این زمینه به بدی آمریکا و عربستان نیست؛ اما به خوبی هندوستان که نیم کره مصرف می‌کند هم نیست.

تعلق رتبه ۱۰۷ جهان به ایران در حوزه مدیریت منابع آب

وی با اشاره به رتبه جهانی ایران در مورد مدیریت منابع آب گفت:‌ با توجه به رتبه‌بندی سال ۲۰۱۴، ایران در مدیریت منابع آب از امتیاز ۱۰۰، ۲٫۷۷ و رتبه ۱۰۷ جهانی را دریافت کرده است ودر شدت مصرف انرژی نیز رتبه خوبی نداشتیم. ایران در دایره مصرف‌کنندگان انرژی دارای رتبه هشت جهانی است. این در حالی است که کشورما یک کشور صنعتی محسوب نمی‌شود.

مظاهری با تاکید بر اینکه تا دو ماه آینده گزارش وضعیت محیط زیست به دو زبان فارسی و انگلیسی تهیه و در اختیار همه دستگاه‌های اجرایی، نمایندگان مجلس و حتی دانشجویان دانشگاه‌های محیط زیست قرار می‌گیرد، گفت:‌ تهیه این گزارش اهمیت بسیاری دارد زیرا به جای اینکه سایر کشورها از جمله دانشگاه ییل اقدام به ارائه گزارش زیست محیطی از کشور ما بکند خود ما به همراه دستگاه‌های موجود کشور می توانیم این اطلاعات را ارائه دهیم.

معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست در پایان با بیان اینکه بخش اعظم گزارش های سالهای ۸۳ تا ۹۲ در شاخص‌های کلان کشور نشان از افول و تنزل وضعیت در این شاخص‌ها دارد، گفت: افزایش رد پای اکولوژیکی و شدت مصرف انرژی، کاهش بهره‌وری انرژی، سهم ناچیز ایران از اکوتوریزم، افزایش تراز منفی میان هزینه و درآمد خالص ملی، افت شاخص عملکرد زیست محیطی و عدم توجه به سازمان‌های مردم‌نهاد زیست محیطی و … از اهم نکاتی است که در این گزارش مطرح شده است.