ارزیابی ریسک حریق
- شناسه خبر: 18320
- تاریخ و زمان ارسال: 8 مرداد 1396 ساعت 11:47
یکی از بهترین و کارآمدترین روش‌های پیشگیری از بروز آتش‌سوزی، ارزیابی ریسک حریق است که با اجرای اصولی آن می‌توان نسبت به پایداری ضریب ایمنی مجموعه در سطح قابل قبول اطمینان کسب کرد
مراحل آن عبارتند از :
- شناسایی مخاطرات و ریسک حریق .
– تعیین و تحلیل ریسک ( استفاده‌ی اصـولی از اطلاعـات موجـود به منظور شناسایی خطر و تخمین ریسک وارد بر افراد، اموال و محیط زیست می‌باشد.
- ارزیابی ( تحلیل و ارزشیابی ریسک ) .
– ارزشیابی، فرایند تصمیم‌گیری است که در آن ریسک‌های مختلف براساس شاخص‌ها و معیارهای مشخص اولویت‌بندی می‌شوند تا در مورد پذیرش، کاهش یا رد آنها تصمیم‌گیری شود.
- کنترل
– فرایندی است که از طریق آن برای کاهش ریسک‌ها به سطح مشخص یا نگهداشتن آنها در سطوح خاص تصمیم‌گیری و اقدام می‌شود.
۱- حذف ( ریسک )
۲- کاهش ( ریسک )
۳- انتقال ( ریسک )
۴- پذیرش و نگهداری (ریسک) می‌باشد.
[auth]
- مدیریت ریسک .
– این فرایند نیز کاربرد سیستماتیک سیاست‌ها، خط‌مشی‌ها، رویه‌ها و روش‌های مدیریتی برای تحلیل، ارزشیابی و کنترل ریسک‌ها است.
- پایش و بازنگری مستمر ریسک .
– باتوجه به ضرورت بررسی و نظارت بر اثربخشی برنامه‌های کنترلی و مدیریت ریسک‌ها که به ندرت ایستا هستند، می‌بایست دائماً تحت پایش قرار گیرند که برخی سیستم‌های پایش ریسک‌ها عبارتند از :
۱- بازرسی‌های نگهداری پیشگیرانه .
۲- بازرسی‌های تعیین ضریب ایمنی .
۳- بازرسی‌ها، تست‌ها و آزمایشات قانونی طرح‌های نگهداری ریسک‌ها .
۴- گشت‌ها و بازرسی‌های ایمنی .
۵- ارزیابی و ممیزی بهداشت حرفه‌ای .
- ایمن‌سازی طرح‌ها – طرح‌های ایمن‌سازی .
- معمـاری ایمنـی .
– طراحی و اجرای سازه‌ها براساس اصول ایمنی ( پایداری در مقابل حریق و سهولت در خروج اضطراری ) .
– بهسازی سازه‌ها و تجهیزات براساس اصول ایمنی از حریق .
- بهره‌گیری از ضدحریق‌ها .
– استفاده از رنگ‌ها و پوشش‌های ضدحریق جهت افزایش استحکام و پایداری سازه و تأسیسات در مقابل حریق .
– استفاده از فن‌آوری‌های جدید پیشگیری از حریق و انفجار مانند :eXess در تأمین ایمنی مخازن سوخت .
- استفاده از تجهیزات حذف عوامل بروز حریق .
– حذف شرایط و بسترهای زمینه‌ساز وقوع حریق ( کاهش بار حریق، نگهداری تجهیزات در دما و هوای خاص ) .
- تغییر فراینـدها ( روش‌های جایگزین ) .
ایجاد تغییر در فرایندهای خطرزا یا خطرپذیر به‌منظور حذف و یا کاهش خطرات حریق شامل:
– تغییر در فرایند (مواد خام، اجزای ترکیب و …)
– تغییر در پارامترهای فرایند (درجه حرارت، جریان، ویسکوزیته و …)
– تغییر در طراحی فیزیکی و جانمایی (خطوط لوله، ایستگاه‌های کاری و …)
– تغییر در جریان فرایند (روش‌های عملیاتی و …)
مانند : تغییر پروسه‌ی شستشوی اتاق‌های خودرو ( قبل از رنگ‌آمیزی ) از تینرشویی به استفاده از مواد فسفاته و چربیگیر در صنعت خودروسازی .
تئـوری حـریق
احتراق (Ignition ) :
عبارت است از ترکیب یک ماده سوختنی با اکسیژن که درنتیجه یک‌سری از مولکول‌ها به مولکول‌های دیگر و یا اتمهـای سـازنده خـود تبدیل میشـوند. درحقیقـت احتـراق یک واکنـش اکسیـداسیـون حـرارتزا میبــاشد. عمـل اکسیداسیون فقط بوسیله ترکیب ماده سوختنی با اکسیژن صورت نمیگیرد، بلکه هر اکسیدکننده قویای میتواند جانشین اکسیژن در عمل اکسیداسیون شود. ضمن آنکه برخی مواد حین واکنش اکسیژن تولید می‌کنند.
حریق (Fire ) :
اگر پیشگیری انجام نشده باشد و در اثر عمل احتراق، حرارتی تولید شود که در واحـد زمـان قابلتوجه باشد و همراه آن، نور نیز تولید گردد، حریق یا آتش‌سوزی نامیده می‌شود.
انفجار (Explosion ) :
احتـراق بسیار سریـع را انفجـار می‌گوینـد، چرا که کلیه فعـل و انفعـالات در کسـری از ثانیه اتفاق افتاده و حامل انرژی فراوان‌تـری می‌باشد.
درجه حرارت یا نقطه اشتعال ( Ignition Point ) :
درجه حرارت اشتعال یا نقطه اشتعال یک ماده (جامد، مایع، گاز) کمترین درجه حرارتی است که بتواند سبب اشتعال ماده بدون احتیاج به منبع آتشزنه گـردد. درجه حرارت اشتعال مواد در شرایـط آزمایشگاهی سنجیده می‌شود و مقدار آن بر اثر عوامل ذیل میتواند کاهش یابد که این امر باعث اشتعـالپذیری بیشتر آن میگردد:
- فشـار بخـار (میزان بخاراتی که از ماده قابل‌اشتعال متصاعد می‌شود)
- میزان اکسیژن
- کـاتـالیـزور
- نوع حرارت موجود در محیط
- درجه حرارت و مدت زمانی که ماده قابل‌اشتعال در آن محیط قرار میگیرد.
نقطه شعلهزنی (Flash Point ) :
درجه حرارتی است که در آن دما، آنقدر گاز آتشگیر ( بخارات ) از مایع متصاعد می‌شود که درصورت تماس با عامـل آتشزنه یک شعله آنی پدیـدار گردد. در واقـع یک لحظـه شعله موقت ( گُـر ) ایجاد شـده ولی ادامـه و گسترش نخواهد داشت .
نقطه آتش (Fire Point ) :
حداقل دمائی است که در آن یک سوخت مایع، بخار لازم را با سرعت کافی جهت ادامه اشتعال ایجاد مینماید و معمولاً بالاتر از نقطه شعلهزنی است .
خود بخود سوزی (Self-Ignation Temperatue ) :
آتشگرفتن مواد بدون عامل آتشزنه که در این فرایند معمولاً براثر اکسیداسیون مواد، حرارت بوجود آمده و با افزایش آن اکسیداسیون فعالتر می‌شود و هنگامیکه جسم در اثر شدت اکسیداسیون به درجه اشتعال برسد، شعلهور می‌شود .
خودبخودسوزی در اثر واکنشهای متفاوتی به‌وقوع میپیوندد که عبارتند از :
- اکسیداسیون مواد آغشته به روغن در حرارت معمولی ( پنبههای آغشته به روغنهای حیوانی و گیاهی مثل روغن بزرک ) .
- تولیدمثل باکتریها ( انبار علوفه، بوته شاهدانه ) .
- واکنشهای شیمیایی ( ترکیب شدید سدیم، پتاسیم و فسفر با هوا یا آب ) .
و خودبخودسوزی بعضی از مواد در شرایط خاص ( جذب اکسیژن هوا بوسیله مواد متخلخل مانند: زغالچوب، زغالسنگ و … )
عوامل بوجود آورنده آتش
عوامل لازم جهت ایجاد حریق و ادامه آن هـوا (اکسیژن)، حـرارت، ماده سوختنـی و فعـل و انفعـالات شیمیایی هستند.
- هوا (اکسیژن) :
هوا ترکیبی از ۲۱% اکسیژن، ۸۷% نیتروژن و مقداری گاز بیاثر است که اکسیژن آن در بیش از ۹۸% حریق‌ها کفایت میکند.
– معمولاً گازها برای شرکت در حریق به حداقل ۱۶% ، مایعـات ۱۲% و جامـدات ۹% اکسیـژن نیاز دارند و در کمتر از این مقدار آتش نمی‌گیرند.
- حـرارت :
یکی از مهم‌ترین عوامل برای ایجاد آتش‌سـوزی است که با واحـدهای سانتیگراد (C) فارنهـایت (F) و کلوین (K) سنجیده می‌شود.
- ماده سوختنی :
مـواد سوختنی معمـولاً بصورت جامـد، مایع و گاز وجـود دارنـد که سوختن آنها معمولاً با شعله همراه بوده و شعله نیز در اثر سوختن یک گاز یا بخار قابل‌اشتعال بوجود میآورد.
- فعل و انفعالات شیمیایی:
فرایند تبخیر گازهـای قابل‌اشتعال از یک ماده سوختنی است که معمولاً دیده نمی‌شـود لیکن تأثیر شگرفی در توسعه حریق دارد .
نکته:
اگر پیشگیری انجام نشده باشد، ایجاد حریق و ادامه آن وابسته به تغییر فازهای مواد به یکدیگر (فعل و انفعالات شیمیایی) است. یعنی:
- در ایجاد حریق جامدات قابل‌اشتعال، می‌بایست ابتدا فاز جامدی آن از طریق دریافت حرارت به مایع و سپس به ( گاز ) بخار تبدیل شود تا بخارات حاصله توأم با اکسیژن و عامل جرقهزن شعلهور شود
- در حریق مایعات کافی است حرارت باعث متصاعدشدن بخارات شده و توأم با اکسیژن و عامل جرقه، آتش ایجاد شود.
- گازهای قابل‌اشتعال نیز به محض کسب حـرارت ( شعله ) و اختـلاط با اکسیژن به‌راحتی می‌سوزند.
مراحل ایجاد حریق:
اشتعال اولیه: آتش در اثر عوامل مختلف بروز میکند.
رشد آتش: از سیثانیه تا … طولکشیده و معمولاً مواد سوختنی کند می‌سوزند و تولید دود و گاز مینمایند.
پیشروی شعله: در این مرحله آتش به اغلب مواد سوختنی سرایت کرده و درجه حرارت سریعاً افزایش مییابد.
اوج اشتعال: آتش به حداکثر شدت خود رسیده و تمامی مواد سوختنی و فضا یکپارچه مشتعل است.
پسنشینی: آتش بتدریج دچار نیمهسوزی می‌شود.
خاموشی: و نهایتاً حریق خاموش میگردد.
زمان طلایی رسیدن جهت اطفاء حریق (Golden Time):
با توجه به اینکه طی آزمایشات متعدد مشخص گردیده که اگر پیشگیری انجام نشده باشد، وقـوع و گستـرش اکثر حریق‌ها (به استثناء حریقهای انفجاری) تا قبل از ۳ دقیقه ابتـدایی وقـوع، بصورتی فرموله و متعارف اتفاق افتاده و پس از آن با شدت و سرعت قابل ملاحظـه و غیرقابـل باوری تمـامی محیط را یکپـارچه مشتعل مینماید، تمامـی تدابیر و تمهیدات کارشناسان این رشته در مقـوله مبـارزه با حریق مصروف رسیدن گروههای عملیـاتی قبل از ۳ دقیقه ( که اصطلاحاً زمان طلایـی نامیده می‌شود ) میبـاشد. چرا که پس از طی زمان فوق، تاکتیک ممانعت از گسترش حریق به سازههای جانبی بر مهار کانون حریق اولویت خواهد داشت.
علل پیدایش یا منابع بروز آتش‌سوزی:
کلیه حریق‌ها که به دو صورت عمدی و غیرعمدی ایجاد می‌شوند، به علل ذیل اتفاق می‌افتند.
- تماس با شعله مستقیم مانند: نزدیک کردن شعله کبریت به کاغذ .
۲- افزایش تدریجی دما (خودبهخودسوزی) مانند: حریـق جنگـلهای استوایی، انبارهای مواد شیمیایی خاص .
۳- واکنشهای شیمیایی مانند: ترکیب مواد واکنشزا، ریزش اسید روی چوب .
۴- اصطکـاک مانند: آتش انسانهای اولیه، حریق نوار نقاله لاستیکی .
۵- صاعقه، جرقه ( جوشکاری، برشکاری و … ) مانند: عملیات داغ، حریق در درختان توسط رعد و برق .
۶- الکتریسیته جاری مانند: اتصالی الکتریکی، دریافت آمپراژ بالا از کابل ضعیف.
۷- الکتریسیته ساکن مانند: حریق در تانکرهای حمل سوخت، البسه پشمی .
۸- تمرکز پرتوهای مرئی یا نامرئی مانند: اثر شبنم در حریق جنگل، اثر ذره‌بینی.
۹- انفجارات مانند: حریق ناشی از انفجار سیلندر گاز، خطوط لوله .
۱۰- تراکم مواد ( فشار حجمی ) مانند: حریق باک خودروها در تصادفات، موتورهای انژکتوری .
- گستـرش آتشسـوزیانتقال حرارت :
– اگر پیشگیری انجام نشده باشد، حرارت حاصل از حریق به چهار طریق میتواند به جهات مختلف انتقال یابد:
- هدایت : ( Conduction )
حرارت از جسمی که دمای بیشتری دارد به جسمی که دمای کمتری دارد منتقل میگردد و همچنین از نقطه گرم‌تـر یک جسم به نقطه سردتر آن حرکت میکند مانند: انتقال نامرئی حـرارت حریق از ستون فلـزی یـک سوله به آن طرف سوله
- جابجایی : ( Convection )
حرارت بوسیله هوا از محلی به محل دیگر منتقل میشـود. به این نحو که هـوای اطـراف حریق منبسـط و در نتیجه جرم حجمی آن کمتر می‌شود. سپس به سمت بالا حرکت کـرده و هوای سرد جایگـزین آن می‌شود مانند: حریق در انبارها، جنگل‌ها و مراتع
- تابش (تشعشع) : ( Radiation )
انرژی گرمایی بصورت امواج الکترومغناطیسی انتقال مییابد مانند: انتقال حریق در بلوک‌های ساختمانی مشرف به یکدیگر و حریق در سایت‌های پتـروشیمی ( درصورتی که فواصل میان تأسیات بدلیل انبارش محصولات یا … حذف شده باشد. )
- سوختن مستقیم : ( Direct Current )
در این روش که معمول‌ترین شیوه گسترش آتش‌سوزی است، شعله‌ی حریق، اجسام قابل‌اشتعال مجاور خود را به راحتی محترق مینماید.
دسته بندی آتش‌سـوزی‌ها:
برای سهولت در کنترل آتش‌سوزی، حریق‌ها را برحسب ماهیت مواد سوختنی به دستههای مختلفی تقسیم می‌کنند. در امریکا و ژاپن مراجع رسمی ( استانداردNFPA ) حریق‌ها را به چهار دسته و در اروپا و استـرالیا ( استانداردBS ) به شش دسته تقسیمبندی کردهاند که اخیراً دسته جدیـدی تحت عنـوان حریق آشپـزخانه و روغنهای آشپزی نیز به آنها اضافه شده است.
از آنجایی که تقسیمبندی مورد کاربرد ما تقسیمبندی اروپایی می‌باشد، در اینجا به توضیح در خصوص این تقسیمبندی پرداخته می‌شود.
- جامدات یا مواد خشک …………………………………………………………………………….. (CLASS A)
نظیر: چوب، لاستیک، پلاستیک، فرش، پارچه و … .
- مایعات قابل‌اشتعال ………………………………………………………………………………….. (CLASS B)
نظیر: اتر، تینر، بنزین، الکـل، نفـت، مازوت، گازوئیـل و … .
- گازهای قابل‌اشتعال …………………………………………………………………………………. (CLASS C)
نظیر: متـان، اتان، پروپان، بوتـان، استیلـن، گـازشهـری و … .
- فلزات قابلاشتعـال …………………………………………………………………………………. (CLASS D)
نظیر: سـدیم، منیـزیم، پتاسیـم، تیتانیـم، زیرکونیوم و … .
- تجهیزات الکتریکی …………………………………………………………………………………. (CLASS E)
نظیر: تابلوهای برق، کابلها، کامپیوتر، پستهای برق، نیروگاهها و … .
- مـواد منفجـره ……………………………………………………………………………………….. (CLASS F)
نظیر: تیانتی، باروت، دینامیت، نیتروگلیسیرین، مواد آمفو و … .
- محتویات ظروف آشپزخانهها ………………………………………………………………….. (CLASS K)
نظیر: ( روغن‌ها و چربی‌های حیوانی و …. ) .
[/auth]
