ارزشگذاری اقتصادی کیفیت آب تالاب شادگان براساس متد هزینه جایگزین

مقدمه:

برای اینکه بتوانیم تصمیم عاقلانه­ای در خصوص حفظ کیفیت محیط زیست طبیعی اتخاذ کنیم آگاهی از خدمات طبیعت و ارزش آنها ضروری است. ارزشگذاری و تعیین قیمت کالاها و خدمات زیست محیطی به دلیل ماهیت این خدمات و تنوع گسترده آنها بسیار مشکل است و از آنجایی که بسیاری از کالاها و خدمات اکوسیستم­ها در بازارهای تجاری درگیر داد و ستد نمی­شوند یا به طور مناسبی بر حسب مقادیر کمی ریالی قابل مقایسه با مقادیر سایر خدمات اقتصادی نیستند اغلب در تصمیم­گیری­ها و سایر برنامه­ریزی­های اقتصادی، اجتماعی در نظر گرفته نمی­شوند. این دسته از کالاها و خدمات که عموماً غیربازاری هستند، در بازار برچسب قیمتی برای آنها وجود ندارد و در اصطلاح به آنها کالاها و خدمات عمومی گویند.

اکوسیستم­های تالابی از جمله مواهب طبیعی هستند که نه تنها سودهای محسوس و نامحسوس برای جوامع بشری فراهم می­کنند بلکه برای دیگر اکوسیستم­های وابسته نیز حائز اهمیتند.

به منظور ارزیابی ارزش­های اقتصادی تالاب­ها و حفاظت از آنها باید کارکردهای اکولوژیکی و سودهای برخاسته از اکوسیستم­های تالابی مشخص شده و ارزش واقعی آنها تعیین شود. به منظور تعیین ارزش واقعی اکوسیستم­ها محاسبه ارزش اقتصادی خدمات غیربازاری و قیمت­گذاری نشده ضروری است.

علم اقتصاد محیط زیست روش­هایی برای ارزیابی و تعیین قیمت این­گونه کالاها و خدمات بر حسب واحدهای قابل مقایسه با سایر کالاها و خدمات دیگر بخش­های اقتصادی ابداع کرده است تا بر پایه این ارزش­ها، راهبردهایی را جهت بهره­وری پایدار از تالاب­ها همراه با توجیه مناسب برای سرمایه­ گذاری استنتاج کرد.

مشخصات منطقه مطالعاتی (تالاب شادگان)

تالاب شادگان از جمله تالاب­ها بین­المللی کنوانسیون رامسر در ایران است که به وسعت تقریبی   ۵۳۷۷۰۰ هکتار در طول ۲۰/۴۸ الی ۲۰/۴۹ درجه شرقی و عرض ۵۰/۳۰ تا ۰۰/۳۱ درجه شمالی قرار گرفته است. این تالاب از شمال به اهواز، از غرب به رودخانه کارون و جاده آبادان _ اهواز، از جنوب به رودخانه بهمنشیر و خلیج فارس و از شرق به جاده رامشیر ماهشهر محدود می­شود و شامل سه پهنه، تالاب آب شیرین، منطقه جزر و مدی، خور موسی و خوریات مرتبط با آن است (نقشه شماره۱). آب تالاب از رودخانه جراحی و انشعابات آن، رودخانه کارون در فصل پرآبی، بارندگی­های زمستانه و جزر و مد خلیج­فارس تأمین و در شرایط مساعد ۸ ماه از سال پر آب می­باشد. (۲،۷) حداکثر دما در این منطقه ۵۰ درجه سانتی­گراد و حداقل دما ۵ درجه سانتی­گراد و مقدار بارندگی ۲۰۰-۰ میلی­لیتر و عمق آب در این تالاب بین ۵/ تا ۵/۲ متر می­باشد. دلیل انتخاب این تالاب به عنوان تالاب بین­المللی تنوع زیستی منحصر به فرد به­ویژه پرندگان آن است.

محدوده مطالعاتی این تحقیق شامل پهنه آب شیرین تالاب به وسعتی برابر با ۱۰۰۰۰  هکتار و در قسمت شمالی جاده آبادان- ماهشهر می­باشد.

ارزشگذاری-اقتصادی

جدول۱- ارزشگذاری ارزش­های اقتصادی تالاب­های جهان به طور میانگین براساس دلار سال ۱۹۹۴آمریکا . (مساحت تالاب‌های جهان بر حسب هکتار ۱۰۹ × ۲۳۰)

روش بررسی

برای تعیین خسارت ناشی از کاهش کیفیت‌ آب تالاب ابتدا اطلاعات مربوط به کلیه پارامترهای کیفیت آب شامل pH  ، EC ، DO  ، BOD_۵   COD  ،  ‌NO_۳ ، NO_۲ ، PO_۴ ،TDS جمع­آوری شد و در طی یک دوره ۱۰ ساله (۱۳۷۲-۱۳۸۲) مورد بررسی قرار گرفت. در این پروژه به منظور انجام بررسی‌های آماری حاصل از نمونه‌برداری‌های مختلف طی دوره‌ مطالعاتی از نرم‌افزار تحت ویندوز Spss استفاده شد. سپس با استفاده از استاندارهای موجود و معتبر شامل استانداردها و معیارهای سازمان­ها و ارگان­های مختلف در ایران، استانداردهای EPA ،کانادا ، اتحادیه اروپا و ژاپن و مقایسه‌ آنها با کیفیت آب تالاب  وضعیت کنونی تالاب از نظر مصارف مختلفی که وابسته به کیفیت آب هستند، تعیین شد. در نهایت برای ارزشگذاری اقتصادی کیفیت آب از روش Replacement cast method  استفاده شد که معادل فارسی آن تکنیک هزینه‌ استقرار جایگزین است و مراحل آن به قرار زیر است:

در این روش، ارزش خدمات اکوسیستم بر پایه هزینه جایگزینی خدمات اکوسیستم محاسبه می­گردد و به جای اینکه ارزش­های اقتصادی به طور مستقیم از طریق محاسبه میزان تمایل به پرداخت مردم برای یک محصول یا خدمت برآورد شود، از طریق محاسبه هزینه جایگزینی اکوسیستم یا خدمات آن می­توان یک اندازه­گیری مفید از ارزش یک اکوسیستم یا خدمات آن ارائه داد.

این امر بر این پایه استوار است که اگر مردم بخواهند هزینه اجتناب از تخریب اکوسیستم را حساب کنند یا هزینه جایگزینی اکوسیستم یا خدمات آن را به دلیل کاهش این خدمات برآورد کنند، در نهایت باید به این خدمات قیمتی داد که در قبال جایگزینی آنها باید پرداخته شود.

در تحقیق حاضر کیفیت آب تالاب شادگان به عنوان یک کالای عمومی در نظر گرفته شد که استفاده­های متفاوتی (حفظ اکوسیستم، تفریح و تفرج، شرب،کشاورزی و…) از آن به عمل می­آید. کاهش کیفیت آب و عدم سازگاری آن با مصارف تعیین شده در حقیقت نوعی خسارت تلقی می­گردد که برای محاسبه مقدار آن، سطح قابل قبول کیفیت برای دو مصرف حفظ اکوسیستم و تفریح و تفرج تعیین گردید و سپس هزینه­ای که جهت تصفیه و رساندن آب به کیفیت مناسب مورد نیاز است محاسبه و به عنوان هزینه جایگزینی کیفیت آب تالاب منظور گردید. این محاسبه شامل مراحل زیر است:

مرحله اول: ارزیابی خدمات اکوسیستمی تولید شده؛ این مرحله شامل معین کردن خدمات رایج، چگونگی مهیا بودن آن برای استفاده­کنندگان و سطح تولید است.

مرحله دوم: تعریف یا تشریح وسایل هزینه بر جایگزین جهت تولید خدمات است.

مرحله سوم: محاسبه هزینه جایگزینی خدمات است.

و در نهایت تقاضای عمومی برای این جایگزین باید تعیین شود.

برای محاسبه ریالی ارزش از دست رفته پس از تعیین آن دسته پارامترهایی که در تالاب مشکل­ساز هستند، از طریق محاسبه هزینه­ای که برای تصفیه آب در حد مجاز حفظ اکوسیستم و مصارف تفریحی مورد نیاز است، هزینه لازم برای بازگرداندن کیفیت آب به شرایط مناسب به عنوان ارزش اقتصادی کیفیت زیست محیطی آب تالاب شادگان ابتدا برای یک متر مکعب و سپس برای تمام پهنه آب شیرین تالاب محاسبه شد.

نویسندگان:   ماندانا یاوری^۱ ،  علیرضا یاوری^۲

۱-کارشناس و مشاور محیط زیست  

۲- کارشناس ، مشاور و مدرس ایمنی و آتشنشانی

ادامه در شماره آینده….