بهداشت، ایمنی و محیط زیست

به گزارش پایگاه خبری بهداشت، ایمنی و محیط زیست "بامنا"؛

تلفات جاده‌ای؛ نهمین عامل مرگ انسانی

بهزاد بزرگزاد “مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان”

پیشگیری از بروز و گسترش حریق و رخداد حادثه در پایانه‌ها ضروری است

شبکه راه‌های زمینی به علت وسعت کاربری‌های مختلف، سهولت استفاده، کم‌هزینه و استفاده عمومی آن به ویژه برای طبقات متوسط و کم‌درآمد جامعه و هم‌چنین گستردگی آن به فراسوی مرزها، از خدمت‌رسانی و بهره‌دهی زیادی برخوردار است. نقاط شروع و پایان سفرهای زمینی از جمله اساسی‌ترین، مهم‌ترین و بحرانی‌ترین گزینه‌های تصمیم‌گیری و اجرای برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی جوامع محسوب می‌شوند. تشخیص و تعیین چنین مکان‌هایی در هر شهر و منطقه، از استراتژی‌های مهم توسعه شهری و منطقه‌ای است.

علیرغم گسترش شبکه‌های مختلف حمل‌ونقل کشور در جابجایی مسافر (جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی) بیش از ۹۰ درصد آن توسط جاده صورت می‌گیرد. بر همین اساس ضرورت توجه و تامین وضعیت ایمنی در این بخش (حمل‌ونقل جاده ای) آشکار می‌گردد.
مهم‌ترین مقوله‌ای که در حمل‌و‌نقل جاده‌ای بایستی مد نظر قرار گیرد، تامین ایمنی پایانه‌ها و حرکت است. ایمنی سفر محصولی از تعامل سیستماتیک و همزمان عوامل چهارگانه، یعنی آموزش‌های موثر، حضور پلیس (عوامل نظارتی و کنترل رفتار راننده)، ایمنی خودرو و ایمنی راه است که تدوین و انتشار معیارهای ایمنی نیز در طراحی سازه پایانه‌ها، تجهیزات آتش‌نشانی، اتوبوس‌ها و … می‌تواند اولین گام به سوی تامین ایمنی در این مبحث باشد.
پایانه‌های مسافربری بین شهری متمرکز (براساس معیارهای فنی طراحی پایانه‌های مسافری جاده‌ای (نشریه (۳۵۲) وزارت راه و ترابری – سال ۱۳۸۶) کامل‌ترین الگوی پایانه‌ها است که در آن سرویس‌دهی به مسافرین به عنوان استفاده‌کنندگان از فضا و خودرو‌ها و رانندگان به عنوان عرضه‌کنندگان خدمات از یک سو و ارتباط متقابل بستر طراحی و مدهای مختلف حمل‌و‌نقل بین شهری از سوی دیگر، در قالب مجموعه‌ای پیوسته و منسجم شکل می‌گیرد.
این مراکز با داشتن کاربری‌های مختلف از جمله اداری، رفاهی، تفریحی، تجاری و … نیازهای متنوع شهروندان را در کوتاه‌ترین زمان پاسخ‌گو هستند. به همین دلیل اولین گام در تامین ایمنی سفر را می‌توان ایمن‌سازی سازه پایانه‌ها و مجموعه‌های درون آن دانست.
پایانه‌های دارای کاربری‌های مختلف، نیازمند رعایت استانداردهای ایمنی در هر بخش، به صورت منحصر به فرد می‌باشند. این استانداردها که در “مقررات ملی ساختمان” و “NFPA” گردآوری شده، در هر بخش لازم‌الاجرا بوده و سازمان‌های آتش‌نشانی در این زمینه در دهه‌های اخیر، فعالیت چشمگیری داشته‌اند.

ایمن‌سازی سازه پایانه‌ها

رعایت نکات ایمنی در طراحی ساختمان پایانه‌ها به دلیل وجود تعداد بالای مسافرین و همچنین انبارهای کالا و حضور کاربری‌های مختلف، دارای اهمیت ویژه‌ای است. زیرا در زمان رخداد حادثه یا حریق، خروج مسافرین وحشت‌زده و همچنین سرایت حریق به کالاهای قابل‌اشتعال، می‌تواند فاجعه‌ای بزرگ را پدید آورد. موارد زیادی در ایمنی ساختمان تاثیرگذار هستند. ایمنی در برابر حریق از اهم این موارد به‌شمار می‌آید و این نکته در ساختمان‌های با تجمع بالای افراد، اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. ایمنی از حریق در ساختمان به کمک طراحی و مدیریت میسر می‌گردد. برای دست‌یابی به ایمنی در برابر حریق از سه راه می‌توان اقدام نمود:

– شناخت علل به وجود آمدن حریق و کوشش برای جلوگیری از بروز آن
– شناسایی دلایل رشد و گسترش حریق و کوشش برای مصون ماندن از آن
– یادگیری اداره کردن حریق و کوشش برای کنترل و خاموش‌نمودن آتش‌سوزی

به همین دلیل طراحان و سازندگان ساختمان پایانه‌ها، بایستی به نکات ایمنی ارائه شده در استانداردها، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل سازمان‌های آتش‌نشانی و راهکارهای مطرح شده از سوی کارشناسان حفاظت از حریق، به عنوان مجموعه متولی ایمنی به منزله بستری برای رسیدن به کمینه استانداردهای ایمنی در محیط، توجه ویژه‌ای داشته باشند.
دستورالعمل‌های ایمنی در دو بخش ساخت سازه و نگهداری و تعمیرات اجرا می‌شود و ضرورت توجه و اجرای این قوانین در مرحله طراحی و ساختار پایه‌ای سازه پایانه‌ها به این دلیل است که با تعبیه صحیح پله‌های اضطراری، دریچه‌های تهویه، استقرار تجهیزات آتش‌نشانی، قرارگرفتن صحیح تجهیزات برقی و گازسوز و … آمار وقوع حادثه و حریق در این مکان‌ها کاهش می‌یابد. از سوی دیگر نگهداری، اصلاح و تعمیرات سالانه تجهیزات برقی، گازسوز و … و توجه به دستورالعمل‌های ویژه آتش‌نشانی منحصر به هر بخش و کاربری، می‌تواند درصد وقوع حادثه و حریق را محدود کند.
همچنین رعایت برخی نکات همچون نصب و تجهیز جعبه‌هایF، راه‌اندازی شیرهای هیدرانت، نصب و راه‌اندازی سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، نصب دستگاه‌های خاموش‌کننده، اسپرینکلرها، زنگ هشدار و … نیز می‌تواند درصورت وقوع حریق، پیش از گسترش آن و ایجاد تلفات جانی و مالی، آتش‌سوزی را مهار و اطفاء کند.

اقدامات فعال و غیرفعال در هنگام وقوع حریق در پایانه‌ها

در هنگام بروز حریق در ساختمان‌های دارای تراکم بالای انسانی همچون پایانه‌ها، بایستی یکسری اقدامات فعال و غیر‌فعال صورت ‌گیرد. در این خصوص، اقدامات از پیش انجام شده که مانع از بروز و یا گسترش حریق می‌گردند را اقدامات غیرفعال می‌گویند. از جمله این اقدامات می‌توان به تمرکز بر روی کنترل و مهار چهار دلیل عمده مرگ و میر در آتش‌سوزی‌ها که شامل: شعله، دود و گازها، حرارت و حادثه می‌شود، اشاره کرد. با تدوین و اجرای استانداردها و آئین‌نامه‌های پیشگیری از بروز حریق، تدوین و اجرای استانداردها و آئین‌نامه‌های ساختمانی محافظت در برابر حریق و توسعه تدابیر و تعلیمات اطفای حریق می‌توان بسیاری از مرگ و میرهای آتش‌سوزی را به حداقل رساند.
بایستی این نکته را همواره مدنظر داشت که به علت وحشت مسافرین در هنگام وقوع حریق، بایستی برای هر چهار بخش ذکر شده راه‌حل‌های مناسبی پیش از ساخت و پس از بهره‌برداری از سازه پایانه اندیشید.
اقدامات فعال نیز به مجموعه اقداماتی از پیش طراحی شده که به هنگام وقوع حادثه آتش‌سوزی وارد عمل شده و باعث اعلام و یا اطفای حریق می‌گردد، اطلاق می‌شود. نصب سیستم‌های اعلام واطفای حریق و تشکیل سازمان‌ها و واحدهای آتش‌نشانی از این نوع اقدامات می‌باشند.

حرارت در حریق

در این بخش، طراح و سازنده بنا باید به این نکته آگاه باشد که مقاومت ساختمان در برابر حریق، به جنس، چگونگی ترکیب و رفتار مصالح مورد مصرف و نیز خود حریق بستگی دارد. هر عضو از اعضای ساختمان باید بر این مبنا ارزیابی شود که تا چه حد و تا چه زمانی می‌تواند در برابر آتش مقاومت کند. معنی مقاومت این است که که جزء یا قسمت موردنظر چه مدت، وظیفه اجرایی و کارکرد خود را در ساختمان حفظ می‌کند. یا چه مدت می‌تواند آتش و خطرات آن را محدود نماید و در بعضی موارد نیز ترکیب هر دو مورد مدنظر است.

حادثه در میان شعله‌های حریق؛ مسافرینِ وحشت‌زده

وجود غرفه‌ها و مغازه‌هایی که در پایانه‌ها قرار دارند، باعث شده تا بار حریق در این مکان افزایش یافته و از سوی دیگر به دلیل حضور تعداد بالای مسافرین، بدرقه‌کنندگان و استقبال‌کنندگان، خطرات ناشی از حریق نیز زیادتر شود.
نمی‌توان برای بروز حریق، دلایل خاصی را از پیش به‌طور کامل درنظر گرفت. اما می‌توان گفت که یکی از دلایل اصلی رخداد حادثه این است که به هنگام آتش‌سوزی، افراد بیش از حد وحشت‌زده و مضطرب می‌شوند و این خود خطرات بیشتری را سبب می‌شود.
بنابراین طراح باید با طرح خود این امکان را فراهم کند که به هنگام بروز حریق در پایانه‌ها، افراد در کوتاه‌ترین زمان بتوانند خود را به یک محل امن و بی‌خطر، خواه در داخل ساختمان یا خارج از ساختمان منتقل نمایند تا تلفات جانی، جراحات جسمی و ضایعات روحی به بار نیاید.

تدارک راه‌های خروجی اضطراری

زمانی که صحبت از خروجی‌های اضطراری به میان می‌آید، نبایستی نقش تعیین‌کننده علائم راهنمایی را از یاد برد. زیرا افراد و مسافرین، سراسیمه به دنبال راه‌های خروجی گشته و در چنین شرایطی، اشخاصی برای راهنمایی و توضیح مسیر خروجی اضطراری وجود ندارند. علائم راهنمایی بایستی به گونه‌ای باشد که:
۱) تابلو‌ها بزرگ و واضح باشد.
۲) در تصاویر، از زبان فارسی و انگلیسی استفاده شود.
۳) برجسته باشد و در مکانی نصب گردد که در دید همگان باشد.
۴) مانعی برای دیدن تابلوها وجود نداشته باشد.
۵) تابلوها بایستی بتواند شخص را تا لحظه رسیدن به بیرون از ساختمان، راهنمایی کند و نه اینکه تنها به نصب یک تابلو در وسط سالن اکتفا گردد.
۶) تابلوها در ارتفاع استاندارد قرار داشته باشد.
۷) تمام دسترس‌های خروج باید با علامت‌های تاییدشده که سمت و جهت دست‌یابی به خروج را با پیکان نشان‌می‌دهد، مشخص شوند. مگر آنکه خروج و مسیر دسترسی به آن به آسانی و فوریت، قابل‌دیدن باشد. تعداد و موقعیت این علائم باید به گونه‌ای انتخاب شود که فاصله هیچ نقطه‌ای از دسترس خروج تا نزدیک‌ترین علامت قابل مشاهده، از ۳۰ متر بیشتر نشود.
۸) تمام خروجی‌ها، به استثنای درهای اصلی واقع در جداره‌های بیرونی، باید با علامت‌های تایید شده مشخص شوند. علامت هر خروج باید در موقعیتی نصب شود که از تمام جهات دسترسی به آن خروج به آسانی دیده شود.
۹) تمام درهای حریق “خودبسته‌شو” باید از هر دو طرف با علامت تایید‌شده‌ای که عبارت “در حریق – بسته نگه دارید” بر روی آن نوشته شده، مشخص شوند.
۱۰) علائم خروج باید ساده و قابل فهم برای همگان بوده و کلمه “خروج” را بطور ساده، خوانا و آشکار نشان دهند.
۱۱) هر راه عبور یا راه پله‌ای، خروج نیست و به دسترسی خروج نیز منجر نمی‌شود. اما به دلیل موقعیت خود ممکن است با یک خروج یا دسترس خروج اشتباه گرفته شود. لذا باید با علامتی تایید شده که عبارت “خروج نیست” بر آن نوشته شده، مشخص گردد.
۱۲) در مکان‌هایی که نور طبیعی ضعیف است، باید از تابلوهای بازتاب نور، خودنور و مواد شب‌تاب استفاده کرد.
۱۳) اگر خروجی در معرض دید نباشد و یا کسی را که در حال فرار است، دچار تردید نماید، نصب علائم خروج اضطراری به همراه جهت‌نماها و به تعداد لازم در مکان‌های مناسب در طول مسیر خروج، الزامی ‌است.

ایمنی در پایانه‌ها (کاربری‌ها و سکوهای مسافربری)

همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره شد، پایانه‌ها دارای کاربری‌های مختلفی هستند که هرکدام مکمل کاربری اصلی یعنی جابجایی مسافر است. کاربری‌هایی نظیر فروشگاه، انبارداری، مسافرخانه‌ها، تعمیرگاه، محل سوخت‌گیری، محل تعویض روغن، کارواش و … که در کنار یکدیگر قرار دارند، لازم است استانداردهای ایمنی لازم به‌منظور ساخت و بهره‌برداری در آنها به طور کامل رعایت شود.
این پارامترهای ایمنی شامل همان اقدامات فعال و غیرفعال ذکر شده در کنار رعایت فاصله‌های معین از یکدیگر می‌باشد و همچنین هرکدام از کاربری‌ها به اقتضای فعالیت خاصی که دارد، باید موارد ایمنی ارائه شده از سوی سازمان آتش‌نشانی را نیز رعایت کند.
سکوهای مسافربری نیز از دیگر مکان‌های پرخطر در پایانه‌ها می‌باشد که ضرورت دارد در کنار الزامات رعایت نحوه رانندگی رانندگان اتوبوس در فضای پایانه، با ارتفاع مشخصی از سطح ساخته شود و از افراد به وسیله تابلوهای هشداردهنده خواسته شود که پیش از توقف کامل اتوبوس، از سکوها پایین نروند.

ایمنی در ناوگان حمل و نقل عمومی
ایمنی در وسیله نقلیه عمومی بین شهری در جاده‌ها مقوله پراهمیت دیگری است که متاسفانه آن‌طور که شایسته است به آن پرداخته نشده است. طبق آنچه مراکز پژوهشی معتبر جهان اعلام کرده‌اند، در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۲ شمسی) تلفات جاده‌ای به عنوان نهمین عامل مرگ انسانی بوده که تا سال ۲۰۳۰ به پنجمین عامل مرگ تبدیل می‌شود.
تصادفات جاده‌ای در کشور ایران دارای سه ضلع؛ عامل انسانی، جاده و ایمنی وسیله نقلیه است که در پژوهش‌های انجام‌شده مشخص گردیده، ۷۵ درصد علل حوادث جاده‌ای، عامل انسانی بوده است. در این میان نقص فنی در اتوبوس‌ها باعث می‌شود این عامل تشدید شده و میزان خسارات جانی را افزایش دهد.
در تصادفات اتوبوس‌ها در جاده‌ها، رخداد برخی حوادث منجر به آتش‌سوزی در اتوبوس می‌شود که این اتفاق به دلیل محدودبودن راه‌های خروج و اضطراب و ترس مسافرین، درصورت درنظر نگرفتن تمهیدات لازم، منجر به ایجاد فاجعه می‌گردد.
به همین دلیل لازم است تا کیفیت و سطح استاندارد خودروها افزایش یافته و قطعاتی در ساخت خودروها استفاده گردد که سرعت سوختن را در زمان سانحه کاهش دهد. (همچون مواد کند‌سوز) از سوی دیگر نه تنها بایستی کیفیت ساخت قطعات اتوبوس‌ها مدنظر قرار گیرد، بلکه شرایط نگهداری آنها نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در کنار مبحث کیفیت و استاندارد ساخت ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی، ضروری است که مسافرین پیش از آغاز سفر، درخصوص حفظ آرامش در زمان وقوع حادثه و حریق و همچنین نحوه استفاده از چکش‌ها و خروج‌های اضطراری اطلاع یافته و محل نگهداری تجهیزات ایمنی در اتوبوس‌ها، همچون خروج اضطراری و کپسول‌های اطفاء حریق را بدانند. بنابراین بهتر است رانندگان پیش از حرکت، در ۵ دقیقه اطلاعات لازم را در این باره به مسافران بدهند و سپس حرکت کنند.
نتیجه‌گیری:

پایانه‌ها به دلیل کاربری‌های متفاوتی که در خود دارند و همچنین جمعیت زیاد در تمام طول شبانه‌روز، دارای بار حریق بیشتر و افزایش حادثه در زمان رخداد آتش‌سوزی هستند. بدون شک جلوگیری از رخداد حریق و حادثه و کنترل آن، در ابتدای امر نیازمند انجام اقدامات فعال و غیرفعال می‌باشد. همچنین نمی‌توان نقش تعیین‌کننده سازمان‌های آتش‌نشانی را در راهنمایی و مشخص‌کردن پارامترهای لازم درخصوص انواع کاربری‌ها، نادیده گرفت.