بهداشت، ایمنی و محیط زیست

به گزارش پایگاه خبری بهداشت، ایمنی و محیط زیست "بامنا"؛

مهندس عاطفه امیدخواه – کارشناس ارشد بازسازی پس از سانحه

atefe_omidkhah@yahoo.com

ادامه مطلب

۲-۱-۹ نگهداری و بازرسی عملکرد تجهیزات ایمنی آتش: از آنجایی که سیستم‌های ایمنی حریق نصب شده در هر ساختمان متفاوت است، مهم است که مدیران ساختمان و مهندسان کاملاً بدانند که این سیستم‌ها که  شامل سیستم‌های هشدار آتش، کنترل دود و ادوات اطفای حریق می‌شود، در ساختمانشان چگونه کار می‌کنند. (اداره آتش‌نشانی Bellevue ، ۲۰۰۸) همه پرسنل بخش نگهداری ساختمان می‌بایست بازدیدهای منظمی از کارکردهای روزانه تجهیزات داشته باشند تا از بودن آنها در شرایط مطلوب اطمینان حاصل نمایند. (Abdullah،

۲۰۰۱) بعضاً تیم پیمانکار پشتیبانی مجاز سیستم‌ها نیز می‌تواند از طرف مدیریت یا مالک ساختمان برای نگهداری تجهیزاتی چون آسانسورها استخدام گردد. (Tharmarajan، ۲۰۰۷) مدیریت ساختمان نیز نقش مهمی از طریق مطلع ساختن کارکنان نگهداری از خطاها و خرابی‌های گزارش شده در ساختمان ایفا می‌نماید. تمامی درب‌های آتش‌بند باید همیشه بسته نگاه داشته شوند. علاوه بر آن تمامی سنسورها و لوازم آتش‌نشانی نیز می‌بایست حداقل یکبار در ماه مطابق چک لیست‌های معین تست شوند. برای هریک از سیستم‌ها و تجهیزات باید چک‌لیست‌های مشخصی تهیه شود تا اطمینان حاصل گردد که از همه لحاظ و جنبه‌ها مورد بازرسی قرار گرفته‌اند. به غیر از چک‌لیست‌ها، فهرستی نیز از تمامی اموال و تجهیزات نصب‌شده در ساختمان با ثبت تاریخچه نگاهداری آنها نیز باید تهیه گردد. تمامی بروشورها و راهنماهای کار و نگهداری تجهیزات نیز به عنوان اسناد مربوط به ساختمان باید حفظ و نگاه‌داری شوند. (Hiew and Tan، ۲۰۰۴)

۲-۱-۱۰ دستورالعمل مانورهای تخلیه و آتش‌سوزی: مانورهای تخلیه و آتش‌سوزی می‌بایست حداقل هر ۱۲ ماه یکبار برگزار‌گردد. (Abdullah، ۲۰۰۱) هدف اصلی از برگزاری مانورها، آشنا کردن ساکنان ساختمان با مسیرهای تخلیه موجود و صدای زنگ هشدار آتش‌سوزی است. این امر در بالا رفتن سرعت تخلیه تأثیر بسزایی دارد. (Hiew and Tan، ۲۰۰۴) مانورها و تمرینات می‌توانند به روش‌های مختلفی برگزار شوند. مانور می‌تواند برای آشنا کردن افراد با کارکرد سیستم‌های ایمنی در ساختمانشان باشد یا مباحثی که به آنها آموزش داده شده است را در عمل تمرین نماید. هم‌چنین این تمرینات می تواند برای گروه خاصی از کارکنان ساختمان و با هدف بررسی عملکرد حیطه مشخصی از فعالیت‌ها در شرایط اضطراری باشد. به عنوان مثال مانور تخلیه اضطراری یا مانور آزمودن عملکرد سیستم‌های ارتباطی. (آتش‌نشانی Ontario، ۲۰۰۲) به منظور کسب موفقیت بیشتر مانورها می‌بایست مطابق برنامه‌ زمانی پیش رفته و مستندسازی شوند. پس از اتمام مانور، گزارش‌های مختصری در مورد بیان اهداف مانور، چگونگی برگزاری آن، مرور کلی بر نحوه عملکرد سیستم‌های ایمنی ساختمان، سرپرست‌های طبقات، ساکنان و پرسنل شرایط اضطراری و در نهایت توصیه‌هایی برای بهبود آموزش‌ها باید توسط مدیر ایمنی ساختمان تهیه شود. این مستندسازی در تحلیل‌ها و بررسی‌ها توسط مدیریت ساختمان و افراد مرتبط به‌کار می‌رود و در نهایت در راستای تعیین اقدامات بعدی برای آموزش و تأمین ایمنی ساکنان کاربردی خواهد بود. (Tharmarajan، ۲۰۰۷)

۲-۲ مدیریت واکنش اضطراری

اگر تمامی موارد قابل پیش‌بینی در برنامه لحاظ شود، کسانی که مسئولیت اقدامات را برعهده دارند قادر خواهند بود تا با شرایط غیر قابل پیش‌بینی و یا وضعیت‌های غیرعادی‌ای که ممکن است ایجاد شود، تطبیق پیدا کنند. مدیریت واکنش در برابر شرایط اضطراری می‌تواند به چهار جنبه تقسیم‌بندی شود: (Tharmarajan، ۲۰۰۷)

1. برنامه دستورالعمل‌ها و راهنمای شرایط اضطراری در ساختمان
2. تیم واکنش در شرایط اضطراری
3. شناسایی و اعلام آتش
4. تخلیه اضطراری و جابجایی

۲-۲-۱ دستورالعمل و راهنمای شرایط اضطراری ساختمان: این راهنما سندی مکتوب است که اقدامات تنظیم شده برای کاهش تهدیدهای ایمنی ناشی از شرایط بحرانی‌ای که رخ دادن آنها بیشتر در ساختمان محتمل هستند را شرح می‌دهد. غالباً معیارهای تدوین این برنامه از طریق مقامات مسئول (مانند اداره آتش نشانی) ابلاغ می‌شوند و برنامه تدوین‌شده نیز در نهایت باید با مشورت مقامات مسئول مورد اصلاح و تأیید قرار گیرد. (Tharmarajan، ۲۰۰۷) اهداف اصلی یک برنامه عملیات اضطراری  (Emergency Operation Plan) EOP عبارت است از:

• تعیین وظایف و فعالیت‌های کارکنان در طول یک شرایط اضطراری.
• ایجاد اطمینان از اینکه این فعالیت‌ها در راستای اقدامات آتش‌نشانان هستند و در طول فاز کنترل آتش نتیجه معکوس ندارند.
• به عنوان یک منبع اطلاعاتی برای سازمان آتش‌نشانی در حین یک شرایط اضطراری است.
• به منظور حفظ و نگهداری اسناد و مدارک در مورد آزمون‌های مورد نیاز آتش‌سوزی ساختمان و سیستم‌های ایمنی

یک EOP می‌بایست اطلاعات مورد نیاز را در یک قالب قابل‌قبول ارائه کند تا برای کارکنان ساختمان و آتش‌نشانان مفید واقع شود. کارکنان ساختمان می‌توانند از این سند به عنوان یک راهنما برای برنامه‌ریزی تمرینات آموزشی برای مقابله با آتش در ساختمان استفاده کنند. آتش‌نشانان از این سند به عنوان یک ابزار آموزشی برای آشنا شدن با کارکرد سیستم‌های ایمنی ساختمان و فرآیندهای تخلیه اضطراری پیش از یک واکنش اضطراری استفاده خواهند کرد. (اداره آتش‌نشانی Bellevue ، ۲۰۰۸) بهتر است یک کپی از برنامه عملیات اضطراری تأیید شده در نزدیک‌ترین مرکز کنترل هشدار آتش ساختمان موجود باشد. این برنامه باید به‌روز نگهداری شود و منظماً به طریقی که در آن مشخص شده بازبینی شود. در ادامه شرح داده خواهد شد که یک برنامه چه اطلاعاتی را باید دربرداشته باشد و این اطلاعات چگونه می‌بایست سازماندهی شده باشند.

به صورت کلی این برنامه دربردارنده موارد زیر است:

1. الزامات قانونی
2. شماره تماس‌های اضطراری
3. سازماندهی واکنش کارکنان ساختمان و وظایف آنها
4. دستورالعمل‌های تخلیه و جابجایی
5. سیستم‌ها و تجهیزات اضطراری ساختمان و نحوه کارکرد آنها در تعامل با هم
6. پلان طبقات (اداره آتش نشانی Bellevue مواردی که باید در پلان نشان داده شوند را به این ترتیب بیان می‌کند: مسیرهای تخلیه اولیه، مسیرهای تخلیه ثانویه، مسیرهای خروج در دسترس، مکان‌های پناه‌گیری، جعبه‌های آب آتش‌نشانی، آتش‌خاموش‌کن‌های قابل‌حمل، زنگ هشدار اطلاع و کنترل آتش و ایستگاه‌های شلنگ داخلی) و سایت پلان (همان دستورالعمل مواردی که باید در سایت پلان قید شوند، بدین شرح: محل تجمیع در خارج از ساختمان، موقعیت شیرهای آتش‌نشانی و مسیرهای دسترسی رایج برای خودروهای آتش‌نشانی)
7. جزئیات طبقات
8. مسیرهای تخلیه
9. ترکیب راه‌پله‌ها و آسانسورها
10. موقعیت مرکز فرماندهی حادثه
11. مانور‌ها
12. ثبت وقایع و تمامی آموزش‌های ارائه شده (اداره آتش‌نشانی Bellevue چک‌لیست‌های مربوط به تجهیزات ساختمان و فهرست مکان و جزئیات مربوط به شیرها و کلیدهای اصلی را نیز به این موارد اضافه می‌کند.)

هرگونه تغییرات در وضع موجود ساختمان و اطلاعات مرتبط با آن نیز باید در برنامه انعکاس داده شود و برنامه کاملاً به‌روز باشد. (اداره آتش‌نشانی Colombus، ۲۰۱۰)

۲-۲-۲ تیم واکنش در شرایط اضطراری: بسیاری از متون تخصصی موجود، ایجاد یک تیم واکنش در شرایط اضطراری را گام اصلی و اولین در ایجاد برنامه می‌دانند. در هنگام سانحه، وظیفه این تیم حصول اطمینان از این است که اداره آتش‌نشانی بلافاصله خبر شده است، تمامی ساکنان از وقوع حادثه مطلع گردیده‌اند. هرگونه فرآیند تخلیه و جابجایی ضروری برای ساکنان شروع شده است. سیستم‌های ایمنی ساختمان تحت شرایط اضطراری مشغول به کارند و هرگونه اقدام برای جلوگیری اولیه از گسترش آتش انجام شده است. (Hiew and Tan، ۲۰۰۴) برای تشکیل این تیم در آپارتمان‌های مسکونی می‌توان مطابق روش ارائه شده و دستورالعمل‌های راهنمای تشکیل گروه مدیریت بحران در اماکن مسکونی است که توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در سال ۱۳۹۱ به چاپ رسیده است، عمل نمود.

۲-۲-۳ شناسایی و اعلام‌آتش: سیستم اعلام حریق باید بلافاصله با بروز آتش‌سوزی حتی اگر کوچک باشد، فعال شود، (یا به صورت دستی توسط افرادی که آتش را دیده یا بوی دود را استنشاق کرده‌اند و یا با سنسورهای خودکار) تا افراد حاضر در محل شروع آتش آنجا را ترک نمایند چرا که آتش می‌تواند به سرعت رشد یافته و جان افراد را به خطر اندازد. پس از فعال‌شدن زنگ هشدار، اداره آتش‌نشانی باید بلافاصله در جریان قرار گیرد و اطلاعات لازم به آن ارائه گردد. (Hiew and Tan، ۲۰۰۴) در صورتی‌که آتش هنوز کوچک باشد و اطفای آن بدون به خطر انداختن جان و با آتش خاموش‌کن‌های دستی امکان‌پذیر باشد، افراد باید تلاش نمایند تا آن‌را خاموش کنند. در غیر این صورت تمامی اشخاص در یک حالت منظم باید مکان را تخلیه نمایند.

۲-۲-۴ تخلیه اضطراری  Emergency Evacuationو جابجایی Relocation : تخلیه یا جابجایی به حرکت مردم در طول یک شرایط اضطراری به مکانی در درون یا بیرون ساختمان که به عنوان پناهگاهی امن در نظر گرفته شده است، گفته می‌شود. تخلیه مستلزم ترک‌کردن ساختمان است، در حالی که جابجایی عبارت از انتقال به یک مکان نسبتاً امن‌تر در داخل ساختمان است و معمولاً در شرایطی که آتش‌سوزی قابل کنترل باشد انجام می‌پذیرد. جابجایی براساس « قانون ۵» انجام می‌شود که در آن به غیر از طبقه محل آتش‌سوزی، ۲ طبقه بالاتر از آن برای تأمین ایمنی و ۲ طبقه پایینی به‌منظور انجام عملیات آتش‌نشانی خالی می‌شوند. ساکنان به فاصله ۳ طبقه‌ای از محل آتش‌سوزی منتقل می‌شوند. برای تخلیه یک طبقه، ساکنان باید وارد نزدیک‌ترین راه‌پله امن شده و حداقل ۳ طبقه پایین بروند. اگر محل آتش‌سوزی در طبقه ششم یا پایین‌تر از آن باشد از افراد خواسته می‌شود که ساختمان را ترک نموده و به بیرون بروند. بعد از اینکه ساکنان طبقات اصلی تحت تأثیر آتش‌سوزی مکان را ترک نمودند، تصمیم بیرون بردن آنها از ساختمان یا تخلیه ساکنان طبقات دیگر توسط مدیریت یا اداره آتش‌نشانی گرفته می‌شود.

۳- اثر دومینویی خطا در اقدامات مدیریت ایمنی

در تصویر زیر باتوجه به عواملی که باعث ایجاد سوانح می‌شود تبدیل یک خطای انسانی به سانحه‌ای با تلفات چشمگیر و شکست مدیریت ایمنی در کنترل آن مطابق روند دومینویی نشان داده شده است. این سانحه می‌تواند رخداد حریق در یک ساختمان مسکونی و آپارتمانی باشد.

شکل ۰۱

نکته حائز اهمیت این است که در این مدل با نشان‌دادن اهمیت هر یک از بخش‌های مدیریتی، از کنترل و پیشگیری گرفته تا ارزیابی برنامه‌های مدیریت ایمنی، فقدان آنها باعث ایجاد سانحه نمی‌شود، بلکه بر اهمیت نقشی که هر یک از آنها در ایجاد ساختار مدیریتی‌ای که قادر به کنترل شرایط اضطراری و تضمین ایمنی باشد، تأکید ورزیده شده است.

شکل ۰۲

از این جهت پایش و به‌روز رسانی هرگونه اقدامی که در راستای تأمین ایمنی انجام می‌پذیرد، همواره باید جزو لاینفک برنامه مدیریت ایمنی حریق باشد.

۵- نتیجه‌گیری

باتوجه به تقسیم‌بندی‌هایی که برای انجام اقدامات مدیریت ایمنی بنابر فازهای مشخص‌شده در چرخه بحران در دو مرحله پیشگیری و واکنش اضطراری بیان شد، لازم است تا در گام اول برای برنامه‌ریزی مدیریت ایمنی حریق در ساختمان‌های مسکونی و آپارتمان‌ها به شناسایی آسیب‌پذیری‌ها و خطرپذیری‌های ساختمان در برابر سانحه آتش‌سوزی پرداخته شود. بدین منظور ابتدا باید یک تیم واکنش در شرایط اضطراری برای ساختمان و مطابق روش ارائه شده و دستورالعمل‌های راهنمای تشکیل گروه مدیریت بحران در اماکن مسکونی تشکیل گردد. این تیم باید «برنامه ایمنی» را برای ساختمان‌شان تهیه کند. این برنامه، هم در اختیار خود مالک یا مدیر ساختمان است تا مطابق مفاد مشخص شده در آن وضعیت ساختمان و سطح آگاهی ساکنان و کارکنان را برای پیشگیری و واکنش در برابر آتش‌سوزی به حد ایده‌آل برساند و هم یک نسخه از این برنامه در اختیار ایستگاه آتش‌نشانی سرویس‌دهنده به ساختمان مذکور قرار می‌گیرد تا در صورت بروز حادثه، اطلاعات دست اول مربوط به ساختمان بدون اتلاف زمان و خطا در اختیار آتش‌نشانان باشد تا راندمان امداد و نجات بالا رود. همواره باید در نظر داشت که توجه و ایجاد ارتباط مؤثر میان سه جنبه ساختمان و سیستم‌هایش، مدیریت و کارکنان و نیز ساکنان ساختمان و ویژگی‌های آنان در تلاش‌های تأمین و ارتقای سطح ایمنی در برابر حریق مؤثر خواهد بود.

منابع و مآخذ

1. سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، (۱۳۹۱)، راهنمای تشکیل گروه مدیریت بحران در اماکن مسکونی، قابل دسترس از آدرس: http://www.tdmmo.ir
2. ناطق الهی، فریبرز. (۱۳۷۸) مدیریت بحران زمین لرزه در ایران، ساختار، نیازهای پژوهشی، آموزشی و اجرایی. پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، چاپ اول.
3. Abdullah, Jelani. (2001) Fire in Tall Buildings: Occupant’s Safety and Owner’s Liability. International Law Services, Kuala Lumpur.
4. Bellevue Fire Department, Bellevue Police Department. (2008) High Rise Emergency Handbook.
5. Berkman, Brenda. (2004) Developing a High-rise Residential Fire Safety Program, Leading Community Risk Reduction, New York City Fire Department: FDNY.
6. Binti Mansor, Norhafizah. (2012) Safety Management in High-rise Building, Case Study: Petronas Twin Towers & Kuala Lumpur Tower. University Technology Mara.
7. Bruck, D. (2001) The Who, What, Where and Why of Waking to Fire Alarms: A Review. In: Fire Safety Journal 36, p. 623–۶۳۹٫
8. Columbus Division of Fire. (2010) Safety Program and Emergency Procedures for High-rise/ High-risk Buildings.
9. Kobes, M., Post, J., Helsloot, I., de Vries, B. (2008) Fire Risk of High-rise Buildings Based on Human Behavior in Fires. In: Conference Proceedings FSHB 2008. First International Conference on Fire Safety of High-rise Buildings. Bucharest, Romania, May 07-09.
10. Mercurio, James J., Roughton, James E. (2002) Developing an Effective Safety Culture: A Leadership Approach. 2^nd Edition, the book printed in the United States of America.
11. National Fire Protection Association. (2007) NFPA 101: Life Safety Code.
12. Ontario Office of the Fire Marshal. (2002) A Guide to Strengthen Emergency Management of High-Rise and High-Risk Buildings.
13. Tan, C. W. and Hiew, B. K. (2004) Effective Management of Fire Safety in a High-rise Building. Buletin Ingenieur, Vol. 204, p. 12-19.
14. Tharmarajan, Prashant. (2007) the Essential Aspects of Fire Safety Management in High-rise Buildings. A Project Report Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements For the Award of the Degree of Master of Science Construction Management, Faculty of Civil Engineering, University Technology Malaysia.
15. Richardson, Ken. (2003) Fire Safety in High-rise Apartment Buildings. Ontario Association Architecture, Canada.